Trà Chiều cùng KisStartup – Khi công nghệ sinh học chạm vào thời trang: Hành trình của TômTex
TômTex đang trở thành một trong những ví dụ thú vị nhất về cách công nghệ sinh học và kinh tế tuần hoàn có thể tái định nghĩa ngành vật liệu cho thời trang. Sinh ra từ câu hỏi rất “đời thường” – vỏ tôm, vỏ cua, bã cà phê, nấm… có thể đi xa đến đâu trong chuỗi giá trị toàn cầu – TômTex xây dựng một mô hình kinh doanh tham vọng: biến phụ phẩm nông – thủy sản thành “da” sinh học bền vững, hướng thẳng vào thị trường thời trang, nội thất và bao bì cao cấp.
Mô hình kinh doanh: từ phế phẩm đến vật liệu cao cấp
Thay vì đầu tư trang trại nguyên liệu mới hay nuôi cấy trong phòng lab tốn kém, TômTex chọn xuất phát từ dòng phế phẩm khổng lồ của ngành thủy sản và nông nghiệp. Vỏ tôm, vỏ cua, bã cà phê, phụ phẩm từ nấm… vốn đang là chi phí xử lý môi trường của doanh nghiệp, được “nâng cấp” thành đầu vào cho công nghệ sinh học. Giá nguyên liệu rẻ, nguồn cung ổn định, lại giúp giải bài toán chất thải – đây là lớp giá trị đầu tiên trong mô hình.
Điểm mấu chốt nằm ở lớp công nghệ hóa sinh xanh độc quyền: chitosan chiết xuất từ vỏ tôm được xử lý, kết hợp với chất kết dính sinh học và sắc tố tự nhiên, không dùng nhựa, không dung môi độc hại. Kết quả là một loại vật liệu có thể in, dập, cán theo nhiều cấu trúc khác nhau, mô phỏng được da bò, da lộn, thậm chí cả bề mặt giống PVC nhưng lại hoàn toàn sinh học và có khả năng phân hủy. Chi phí sản xuất được thiết kế để tiệm cận, hoặc thấp hơn, da bò truyền thống – điều kiện sống còn nếu muốn thương mại hóa đại trà.
Về phía thị trường, TômTex chọn chiến lược B2B: bán vật liệu cho các hãng thời trang, nội thất, ô tô, bao bì cao cấp, đồng thời hợp tác thiết kế với những thương hiệu và nhà thiết kế có sức ảnh hưởng. Việc xuất hiện trên sàn diễn, tuần lễ thời trang và các dòng sản phẩm thử nghiệm của thương hiệu lớn không chỉ tạo doanh thu ban đầu, mà quan trọng hơn là xây dựng “bằng chứng xã hội” rằng vật liệu mới này đủ đẹp, đủ bền và đủ đáng tin để xuất hiện ở phân khúc cao cấp. Sau khi tạo được uy tín, hướng đi hợp lý là mở rộng sang các dòng sản phẩm phổ thông hơn với mức giá tương đương da bò, thậm chí trở thành nhà cung cấp nền tảng vật liệu cho nhiều nhà máy gia công (OEM).
Mô hình còn mở ra khả năng “gốc Việt – mở rộng toàn cầu”: đặt R&D gần các trung tâm thời trang và nhà sản xuất thiết bị, nhưng dần dịch chuyển sản xuất về Việt Nam để tận dụng nguồn phụ phẩm thủy sản, cà phê, nấm dồi dào, hình thành chuỗi giá trị khép kín từ nhà máy surimi, nhà máy chế biến tôm, xưởng rang xay cà phê… đến nhà máy vật liệu sinh học và hệ sinh thái thời trang – nội thất.
Lợi thế cạnh tranh và so sánh quốc tế
Trong bức tranh các startup “da” sinh học thế hệ mới, TômTex đứng cạnh MycoWorks, Bolt Threads, Desserto… nhưng chọn một lối đi khác. Nhiều đối thủ đầu tư mạnh vào nuôi cấy nấm mycelium hoặc protein tơ nhện nhân tạo trong môi trường kiểm soát cao – ưu điểm là chất lượng rất đồng nhất, nhưng chi phí đầu tư và vận hành lớn. Desserto dùng xương rồng – lợi thế ở nông nghiệp bền vững và hình ảnh “xanh”, nhưng vẫn phải giải bài toán xử lý, bảo quản và phụ gia để đạt độ bền kỹ thuật.
TômTex không đi theo con đường “trồng mới” hay “nuôi mới” mà xây trên dòng chất thải sẵn có, mô hình này nếu triển khai tốt sẽ có lợi thế chi phí rất khó bắt chước: nguyên liệu đầu vào gần như bằng không, thậm chí có thể đàm phán ở mức “âm” nếu doanh nghiệp thủy sản coi đó là dịch vụ xử lý chất thải. Công nghệ xử lý chitosan, phối trộn và tạo cấu trúc là phần lõi khó sao chép, nhất là khi đã được bảo hộ sở hữu trí tuệ và tích lũy bí quyết qua thử – sai dài hạn. Quan hệ đối tác chiến lược với các doanh nghiệp thủy sản, ví dụ VNF, tạo thêm lớp “hào nước” về chuỗi cung ứng: ai sở hữu được nguồn phế phẩm ổn định, được xử lý sơ cấp theo tiêu chuẩn phù hợp, người đó có lợi thế về cả giá lẫn chất lượng.
Tuy nhiên, nhìn ở góc độ critical, TômTex vẫn phải vượt qua một số thách thức: đảm bảo độ ổn định của vật liệu trên quy mô công nghiệp; đáp ứng bộ tiêu chuẩn khắt khe về độ bền cơ học, chống ẩm, chống mốc, độ bền màu… của ngành thời trang và ô tô; tránh rơi vào “greenwashing” – bị nghi ngờ chỉ là câu chuyện marketing xanh nếu vòng đời sản phẩm hoặc hệ thống thu hồi – phân hủy không được chứng minh rõ. Sự cạnh tranh giữa các vật liệu “da thuần chay” cũng ngày càng gay gắt, buộc startup phải liên tục cải tiến để không bị thay thế bởi một thế hệ công nghệ mới hơn.
Cơ hội cho công nghệ sinh học và ngành vật liệu thời trang Việt Nam
Nếu xem TômTex như một “case study mở”, câu hỏi quan trọng cho Việt Nam là: làm thế nào để Việt Nam không chỉ là nơi cung cấp vỏ tôm và bã cà phê, mà trở thành trung tâm R&D và sản xuất vật liệu sinh học cho chuỗi cung ứng thời trang toàn cầu?
Việt Nam sở hữu một tập hợp điều kiện hiếm có: đứng top thế giới về xuất khẩu tôm, cá tra, cà phê; là cứ điểm sản xuất dệt may, da giày lớn của toàn cầu; có hệ thống viện nghiên cứu, trường đại học trong lĩnh vực công nghệ sinh học, hóa sinh, vật liệu; đồng thời đang chịu áp lực rất lớn từ các cam kết giảm phát thải và tiêu chuẩn ESG của các nhãn hàng quốc tế. Nói một cách khác, chúng ta vừa có động lực, vừa có nguồn lực.
Tuy vậy, mối liên kết giữa phòng lab – nhà máy – thương hiệu thời trang vẫn còn rất lỏng. Nhiều đề tài công nghệ sinh học dừng ở mức bài báo, trong khi doanh nghiệp dệt may, da giày chủ yếu gia công theo đơn hàng, phụ thuộc vật liệu nhập khẩu. TômTex gợi ý một mô hình khác: start-up vật liệu sinh học đứng ở giữa, nói được “ngôn ngữ của cả ba bên” – hiểu cơ chế sinh học, hiểu yêu cầu kỹ thuật của vật liệu, và hiểu gu thẩm mỹ cũng như logic kinh doanh của nhà thiết kế, thương hiệu.
Nếu Việt Nam xây dựng được nhiều “TômTex phiên bản mới”, nhưng với phổ nguyên liệu rộng hơn – từ vỏ tôm, vỏ cua tới phụ phẩm cà phê, vỏ điều, thân chuối, xơ dừa, vỏ sầu riêng… – chúng ta có thể biến áp lực chất thải nông nghiệp thành lợi thế cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực vật liệu xanh. Đó không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là bài toán chính sách và hệ sinh thái: khuyến khích các thí nghiệm hợp tác giữa startup – viện nghiên cứu – doanh nghiệp thủy sản, thiết kế cơ chế chia sẻ lợi ích trong chuỗi giá trị, hỗ trợ bảo hộ sở hữu trí tuệ và thử nghiệm tiêu chuẩn quốc tế cho vật liệu mới.
Tiềm năng kết hợp để tạo thế mạnh bền vững
Từ góc nhìn chiến lược, TômTex đặt ra một “đề bài” thú vị: Việt Nam có thể đi lên chuỗi giá trị không chỉ bằng việc nâng cấp năng lực gia công, mà bằng cách sở hữu lớp vật liệu nền tảng mới cho ngành thời trang và nội thất. Nếu kết hợp được ba trụ cột – công nghệ sinh học xanh, nguồn phụ phẩm nông – thủy sản khổng lồ, và năng lực sản xuất – thiết kế thời trang sẵn có – Việt Nam hoàn toàn có thể đặt mục tiêu trở thành “hub vật liệu thời trang sinh học” của khu vực.
Điều này đòi hỏi một tư duy dài hạn hơn: coi phế phẩm là tài sản chiến lược; coi startup vật liệu sinh học là mảnh ghép trọng yếu trong chiến lược phát triển công nghiệp thời trang bền vững; và coi việc liên kết với những doanh nghiệp tiên phong như TômTex là cơ hội học hỏi, chuyển giao, đồng sáng tạo thay vì chỉ là hợp đồng cung nguyên liệu. Nếu làm được, hành trình “từ vỏ tôm đến sàn diễn thời trang” sẽ không chỉ là câu chuyện truyền cảm hứng của một startup, mà là câu chuyện nâng cấp vị thế của cả một nền kinh tế.
© Bản quyền thuộc về KisStartup. Mọi hình thức sao chép, trích dẫn hoặc sử dụng lại cần ghi rõ nguồn KisStartup
"Bạn thân mến, 
Mô hình của Biên là một tháp trồng rau được thiết kế nhỏ gọn vừa với mọi không gian trong nhà, dễ dàng tháo lắp di chuyển, có sẵn dụng cụ và phân bón, đồng thời tối ưu hóa công sức và thời gian chăm sóc. Một giải pháp toàn diện như vậy vừa giải quyết được vấn đề an toàn thực phẩm đang nhức nhối, vừa nắm bắt được trào lưu và tâm lý của những người dân thành thị muốn trồng rau “tự cung tự cấp” cho gia đình trên ban công và sân thượng nhà mình. 